Waarom de voorstellen voor een nieuwe embryowet niet deugen[i] (en de huidige[ii] ook niet).
[i] Eerste grote wijziging Embryowet sinds 2002 | Nieuwsbericht | Rijksoverheid.nl
[ii] wetten.nl – Regeling – Embryowet – BWBR0013797 (overheid.nl)
De definitie van een embryo is volgens de huidige embryowet: ‘Een embryo is een cel of samenhangend geheel van cellen met het vermogen uit te groeien tot een mens’. Beetje omslachtige omschrijving, daar is over nagedacht! Zo weet je zeker dat een bevruchte eicel (zygote) een embryo is en bijvoorbeeld een huidcel niet. De eerste kan namelijk uitgroeien tot een mens en de tweede niet. Wat niet klopt aan de definitie is het ‘uitgroeien tot mens’. Een embryo is de eerste fase in het leven van een mens, met recht op leven als ieder ander mens, als je tenminste niet aan de ene mens meer waarde wil toekennen dan aan een andere. Het was correcter geweest om te zeggen ‘met het vermogen om uit te groeien tot een geboren mens’.
Maar zo simpel is het nu ook weer niet. Neem het ‘samenhangend geheel van cellen’. Dat is normaal gesproken het, vanuit de bevruchte eicel door delingen groeiende leven dat tot ongeveer 8 weken embryo wordt genoemd (hierna spreken we van foetus omdat het dan al uiterlijk herkenbaar is als een klein mensje).
Zo’n ‘samenhangend geheel van cellen’ kan ook op een andere manier verkregen worden. Daarvoor moeten we eerst weten wat stamcellen zijn.
Als de bevrucht eicel zich deelt dan is de eerste groep nieuw gevormde cellen instaat om alle(!) verschillende typen cellen van het lichaam te vormen, ze worden daarom totipotente (toti = alle) embryonale stamcellen genoemd. Echter al na een paar dagen gaan deze cellen zich differentiëren (specialiseren) waardoor ze nog wel heel veel verschillende typen cellen kunnen vormen, maar niet meer alle typen. Daarom worden ze pluripotente (pluri = meerdere) embryonale stamcellen (PES) genoemd. Dit duurt tot ongeveer dag 5 na de bevruchting, als het embryo zich normaliter begint in te nestelen in de baarmoeder.
In de huidige wet is stamcelonderzoek alleen toegestaan met pluripotente stamcellen die beschikbaar komen uit overgebleven embryo’s van IVF. Dat zijn embryo’s die al een paar dagen oud zijn. Na onderzoek worden deze vernietigd.
Men vindt dat nog niet ver genoeg gaan omdat er dan geen onderzoek gedaan kan worden naar processen die onmiddellijk na de bevruchting plaatsvinden. Dat zou namelijk kunnen helpen om IVF te verbeteren of informatie te krijgen over ernstige erfelijke ziektes. In de nieuwe embryo wet wordt daarom voorgesteld om op te nemen dat embryo’s ook gemaakt mogen worden enkel voor onderzoek (en daarna vernietigd worden). Daarmee gaat men dus letterlijk over lijken om er zelf beter van te worden. Embryo’s worden geïnstrumentaliseerd, ze worden als dingen gezien. Dat wordt gerechtvaardigd met de vaak gebezigde uitspraak ‘het is nog niets’. Dit wordt echter totaal weersproken omdat men er zo graag onderzoek naar wil doen, een bevruchte eicel is namelijk ‘alles ineen’.
Een andere vorm van pluripotente stamcellen zijn ‘induced pluripotent stem cells’ (iPS cellen). Er wordt hiervoor een al gedifferentieerde cel genomen, bijvoorbeeld een huidcel en deze kan door een geavanceerde medische techniek als het ware ‘terug-geprogrammeerd’ worden tot een stamcel met embryonale eigenschappen. Net als normale embryonale pluripotente stamcellen zijn iPS-cellen in staat om vrijwel elke willekeurige lichaamscel te worden. Het voordeel is dat zulke cellen geproduceerd kunnen worden zonder dat er een embryo voor opgeofferd hoeft te worden.
Als je een aantal van deze stamcellen, hetzij verkregen uit een embryo, hetzij gemaakt uit een volwassen cel, bij elkaar doet, vormen zich, ‘embryo like structures’, (ELS) embryo- achtige structuren. Zijn dit echte embryo’s? Dat weet je eigenlijk pas als deze structuren in een baarmoeder worden geplaatst en er na 9 maanden een baby geboren wordt.
Nu is dat nog niet mogelijk, dus wat ELS zijn weten we niet.
En omdat niet uit te sluiten is dat deze structuren wel embryo’s zijn, wil de minister ze behandelen alsof het wel embryo’s zijn en ze onder de nieuwe embryowet brengen. Dit lijkt een verbetering, ware het niet dat ook die embryowet weinig bescherming biedt. Zo is het voorstel in de nieuwe wet om die uit te breiden met het kweken van embryo’s tot 4 maximaal weken, terwijl nu de grens voor onderzoek aan embryo’s bij 2 weken ligt. Dus een nog verdere uitholling van de bescherming van ongeboren leven.
Een volgende stap is het verder terugprogrammeren van iPS-cellen tot geslachtscellen, een eicel of zaadcel. Wetenschappers hebben al babymuizen verkregen uit de cellen van twee mannetjesmuizen[1]. Hoewel het niet zeker is of dit ook voor mensen werkt, is dat ook iets waarvoor de deur wordt opengezet bij het toestaan van onderzoek naar iPS-cellen en het verruimen van de testperiode. Dan kun je dus echt synthetische embryo’s maken. Nu alleen nog een synthetische baarmoeder!
Tenslotte worden alle ‘mens-dier combinaties’ (chimaeren’) geheel onder de embryowet gebracht.
Als er sprake is van embryo’s met overwegend menselijk DNA, vallen deze in de praktijk al onder de Embryowet. Dit zijn de iPS-chimaeren die ontstaan door het inbrengen van menselijke iPS-cellen in een dierlijk embryo. Doel is dat je zo menselijke organen ten behoeve van de transplantatiegeneeskunde kunt kweken. Deze toepassing is echter onzeker en in ieder geval ver weg.
Alleen voor de cybride is nog niets geregeld.
Om een cybride te verkrijgen, wordt uit een eicel van een dier de kern gehaald en wordt deze vervangen door een kern van een cel van een mens, bijvoorbeeld een huidcel. Zo komt een embryo tot stand met 99,9% menselijk DNA in de celkern en 0,1% dierlijk DNA (in mitochondriën). Aanvankelijk waren cybriden bedoeld als alternatief voor onderzoek met menselijke embryo’s. Het idee was dat er patiënteigen embryonale stamcellen uit gewonnen zouden kunnen worden. Het ziet er niet naar uit dat dit binnen afzienbare tijd gaat lukken.
In de nieuwe wet zal voor onderzoek met cybrides grotendeels gelijke regels gaan gelden als voor onderzoek met embryo’s. Aan de ene kant lijkt het goed dat er enige regulering komt, aan de andere kant kan dit beter in het geheel verboden worden, hier kan niets goeds uit voortkomen. Hiermee wordt niet alleen de integriteit van de mens, maar ook van het dier aangetast.
Samenvattend:
In de nieuwe embryowet wordt voorgesteld dat embryo’s gekweekt kunnen worden alleen voor onderzoek. Het kweken wordt verlengd van 2 naar 4 weken, hierna moeten de embryo’s vernietigd worden. Embryo’s worden gemaakt door in vitro (in het laboratorium) een normale eicel en zaadcel samen te laten smelten. Onder de wet gaan ook embryo-achtige structuren vallen die worden gemaakt uit teruggeprogrammeerde volwassen cellen in het pluripotente stadium. We weten niet of dit embryo’s zijn. Onderzoek met volledig teruggeprogrammeerde volwassen cellen, heeft bij dieren al nakomelingen opgeleverd. Ook mens-dier combinaties komen onder de embryowet.
[1] Generation of functional oocytes from male mice in vitro | Nature
Comments are closed.