L. Bakermans, apotheker
Inleiding
De anticonceptiepil kwam halverwege de vorige eeuw op de markt. Dat was in eerste instantie als een nieuw middel tegen menstruatiestoornissen, zoals pijnlijke of onregelmatige menstruaties en hiervoor wordt hij nog steeds, meestal kortdurend, voorgeschreven. Maar wat eerst als bijwerking (‘u kunt onvruchtbaar worden’) omschreven werd, werd al snel de hoofdindicatie.
De pil wordt nu door miljoenen vrouwen ter wereld gebruikt en wordt op het gebied van gezinsplanning ook wel gepresenteerd als het instrument bij uitstek voor de emancipatie van vrouwen. In Nederland gebruiken ongeveer 1,8 miljoen vrouwen hormonale anticonceptie, waarvan 1,1 miljoen de pil. Dat betekent dat 42 % van de vrouwen tussen de 16 en 49 jaar de pil gebruikt. Van de 16-jarigen slikt zelfs de helft de pil en daarna soms gedurende tientallen jaren.[1] Het gebruik wordt op alle niveaus gepromoot, zoals in het voorstel van de Raad van Europa met de resolutie ‘vrouwen sterker maken: de toegang tot anticonceptie in Europa bevorderen’[2] en het bevolkingsfonds van de Verenigde Naties (UNPFA).
Er lijkt echter een kentering te komen. Het aantal vrouwen dat de pil slikt, neemt af. Aan pilgebruik kleven namelijk ook allerlei bezwaren, waarover steeds meer bekend wordt. Deze brochure informeert over medische aspecten van de anticonceptiepil, zodat je zelf een mening kunt vormen over het gebruik.
Soorten pillen
Er zijn verschillende soorten anticonceptiepillen. We beperken ons hier tot de meest gebruikte: de zogenaamde combinatiepil. Aan het eind van de brochure wordt alleen nog even kort ingegaan op middelen met alleen een progestageen, op de morning-afterpil en op de abortuspil.
De combinatiepil bevat twee kunstmatige geslachtshormonen: een oestrogeen en een progestageen. De pillen zijn verder te onderscheiden in zogenaamde pillen van de tweede en derde generatie. De tweede generatiepillen bevatten als progestageen het middel levonorgestrel en de derde generatiepillen bevatten andere progestagenen. Het oestrogeen is bijna altijd ethinylestradiol.
De pil wordt meestal 21 dagen geslikt, waarna er zeven dagen niets of zeven loze pillen worden ingenomen. In deze stopweek treedt een bloeding op. Dit wordt een ‘onttrekkingsbloeding’ genoemd, maar deze bloeding is geen echte ongesteldheid. Door deze maandelijkse bloedingen lijkt het of er een normale cyclus is, maar er is geen sprake meer van een normale hormonale situatie.
De normale cyclus
Wat er gebeurt tijdens een normale cyclus is in onderstaande figuren te zien:
 |  |
| Figuur1 overzicht Hypothalamus- Hypofyse-Eierstok as [3] | Figuur 2 overzicht hormoon- temperatuur-en baarmoederslijmvlies verloop in de cyclus [4] |
De geslachtshormonen oestradiol en progesteron in de eierstokken worden gereguleerd vanuit de hersenen (via de hypothalamus-hypofyse-eierstok as):
- De hersenen (meer precies de hypothalamus) meten de hoeveelheid geslachtshormonen, oestradiol en progesteron die in het bloed rondstroomt
- De hypofyse (een klier net onder de hersenen) maakt aan de hand hiervan Luteïniserend hormoon (LH) en Follikelstimulerend hormoon (FSH), die op hun beurt de eierstokken aanzetten om de geslachtshormonen aan te maken. Als er genoeg geslachtshormonen circuleren, reageren de hersenen hier weer op door minder LH en FSH aan te maken, een regelmechanisme dat ‘negatieve feedback’ wordt genoemd.[5]
Hierdoor:
- Rijpen er eicellen in de eierstokken. Maandelijks, ongeveer twee weken na de menstruatie, komt er gewoonlijk één eicel tot volledige rijping, die in een van de eileiders springt (ovulatie) en via de eileider in de baarmoeder terecht komt. Tijdens zijn reis in de eileider naar de baarmoeder kan de eicel bevrucht worden door een zaadcel. In dat geval is er een nieuwe mens ontstaan.
- Wordt, rond de eisprong, het slijm in de baarmoederhals dunner waardoor de zaadcellen makkelijker verder kunnen komen. Dit is ook een van de symptomen waar de natuurlijke geboorteregelingsmethoden gebruik van maken, want dit verschijnsel is meestal zelf makkelijk vast te stellen.
- Wordt door de toename van progesteron in de tweede helft van de cyclus het baarmoederslijmvlies dikker en goed doorbloed. Dit is nodig om een eventueel bevrucht eitje in te laten nestelen. Als er geen eitje wordt bevrucht, vindt geen innesteling plaats en wordt het dikke baarmoederslijmvlies afgestoten: de menstruatie. Hierna begint de hele cyclus opnieuw en rijpt er opnieuw een eitje in de eierstok. Vindt er een zwangerschap plaats, dan blijft de hoeveelheid progesteron hoog, dit is nodig om de zwangerschap in stand te houden.
Maar ook beïnvloeden vrouwelijke geslachtshormonen emotionele zaken zoals aantrekkingskracht voor het andere geslacht, stress, honger, gedrag, vriendschappen, agressie en hoe je je voelt.[6]
Werking van de anticonceptiepil
De kunstmatige hormonen in de pil hebben een vergelijkbaar effect als de hormonen in de normale cyclus, maar dan tegengesteld.[7] Ze zorgen nu permanent voor het negatieve feedback regelmechanisme, waardoor de eigen aanmaak van FSH en LH wordt gestopt en de natuurlijke cyclus wordt stilgelegd.
Figuur 3 vrouwelijke hormonen met en zonder pilgebruik.[8]
De eierstokken (figuur 4) maken zelf geen natuurlijk oestradiol en progesteron meer aan, waardoor:
- Er geen eicellen meer tot rijping komen en er geen eicel meer vrijkomt. Dit is de bedoelde hoofdwerking van de pil, want zo kan er geen bevruchting en zwangerschap optreden.
- Het baarmoederhalsslijm moeilijker doordringbaar wordt voor zaadcellen.
- Het baarmoederslijmvlies niet dikker wordt en daardoor ongeschikt voor het innestelen van een eventueel bevruchte eicel.
Figuur 4 Vrouwelijk geslachtsorgaan[9]
Lichamelijke bijwerkingen
Abortief effect?
Om bijwerkingen te verminderen is de dosering van oestrogenen en progestagenen in de pil verlaagd. De lagere dosering van de pil heeft een direct gevolg voor de werking: er is immers een minimale hoeveelheid werkzame stof nodig wil een middel effect hebben. Mogelijk houdt de pil hierdoor niet meer in 100 procent van de gevallen de eirijping en de eisprong tegen. Er kan dan toch een eitje vrijkomen dat bevrucht zou kunnen worden. Als dit bevruchte eitje zich innestelt in de baarmoeder ondanks het feit dat de pil innesteling bemoeilijkt, ontstaat er dus toch een zwangerschap, optredend ondanks pilgebruik. Maar het kan ook zijn dat het bevruchte eitje zich niet in kan nestelen, doordat de pil het baarmoederslijmvlies daarvoor onvoldoende geschikt heeft gemaakt. Het bevruchte eitje gaat dan teniet. In dat geval werkt de pil dus abortief.
Er zijn nog meer factoren die de werking van de pil kunnen verminderen. Zo kunnen wisselwerkingen met andere geneesmiddelen ervoor zorgen dat er minder hormoon uit de pil beschikbaar is voor opname in het lichaam. Sommige antibiotica hebben bijvoorbeeld een wisselwerking met de pil. Ook diarree kan de werking verminderen. De pil verdwijnt dan al voordat deze helemaal is opgenomen uit het lichaam. Verder heeft een aantal vrouwen moeite om de pil trouw in te nemen. Tot slot kunnen bepaalde genen zorgen dat de pil versneld wordt afgebroken en zo dus minder werkzaam is.
Hoe vaak komt het nu voor dat er een vroege abortus optreedt? Hier zijn geen precieze getallen van, we kunnen alleen zeggen dat het niet uit te sluiten is dat het gebeurt.[10] [11] [12]
Kanker
Onderzoek heeft aangetoond dat sommige kankersoorten voor hun ontwikkeling en groei afhankelijk zijn van de van nature voorkomende hormonen. Daarom is er veel onderzoek gedaan naar de relatie tussen hormonen in de pil en kanker. Er is inderdaad een toegenomen kans gevonden voor borst-, baarmoederhals- en leverkanker. De Amerikaanse overheid heeft daarom oestrogenen die in de pil voorkomen toegevoegd aan de officiële lijst van kankerverwekkende stoffen[13] en ook de WHO heeft de pil geclassificeerd als een groep 1 (de zwaarste soort) carcinogeen voor deze kankersoorten.[14] Dat is dezelfde categorie waarin tabak en asbest worden ingeschaald.
De pil heeft overigens wel een beschermend effect tegen baarmoederslijmvlies- en eierstokkanker, maar deze kankersoorten komen van nature heel weinig voor.
Borstkanker
Eén op zeven vrouwen in Nederland krijgt borstkanker en die staat daarmee bovenaan de lijst van meest voorkomende kankersoorten. Het risico voor een vrouw om borstkanker te krijgen hangt van verschillende factoren af, waaronder pilgebruik, omdat oestrogenen het borstweefsel beïnvloeden. De verhoging van het risico loopt op van 9% bij één jaar pilgebruik tot 38% bij tien jaar gebruik. Het risico is hoger, als jonger met de pil begonnen wordt.[15],[16]
Levertumoren
‘Begin 2014 ging ik voor de verandering weer eens bij de huisarts langs. Omdat ik nog steeds erg moe was. Mijn leverwaardes waren altijd al iets hoger dan officieel goed is, maar nu waren ze nog meer verhoogd. “Het zal wel niks zijn, maar ga maar even naar de Maag-Darm-Lever arts” zei mijn huisarts. Daar aangekomen hoorde ik “Het zal wel niks zijn, maar toch gaan we even een echo van de lever maken”. Terwijl ik meekeek op het scherm zag ik het meteen. Een enorm ding in mijn lever![17]’
Bij het ontstaan van het leverceladenoom (een goedaardige tumor) speelt de pil een hoofdrol, meestal na gebruik langer dan vijf jaar, maar soms ontstaat een adenoom al na zes maanden pilgebruik. Het komt voor bij ongeveer drie op de 100.000 pilgebruiksters.[18],[19],[20]
Baarmoederhalskanker
Baarmoederhalskanker wordt bijna altijd veroorzaakt door het zogenaamde humaan papillomavirus (HPV). HPV is een groep virussen die zeer vaak voorkomt. Twee HPV-typen (16 en 18) veroorzaken 70% van alle baarmoederhalskanker. HPV wordt voornamelijk overgedragen via seksueel contact waarbij een condoom onvoldoende bescherming biedt, omdat het virus in een brede zone rond de geslachtsorganen aanwezig is. De pil verandert het slijmvlies van de baarmoederhals, dit speelt mogelijk een rol in een verminderde werking van het immuunsysteem en het minder goed kunnen opruimen van het virus.[21]
Vrouwen die langer dan vijf jaar de pil slikken, lopen twee keer zoveel risico op baarmoederhalskanker als vrouwen die de pil niet gebruiken. Na tien jaar pilgebruik kan dit oplopen naar een drie keer zo hoog risico.[22],[23]
Osteoporose
De hoeveelheid botweefsel in het skelet, de botmassa, blijft groeien tot de leeftijd van ongeveer 30 jaar. Op dat moment hebben botten hun maximale sterkte bereikt, de piekbotmassa (PBM), waarna de botmassa langzaam afneemt. Natuurlijk oestrogeen, speelt een essentiële rol bij botgroei. Door dit te onderdrukken door pilgebruik, is er een nadelige invloed op het bot en wordt de piekbotmassa lager, zie figuur. Op latere leeftijd kan dit leiden tot broze botten (osteoporose), waardoor het risico op botbreuken is verhoogd.[24]
Hart en bloedvaten:
Het oestrogeen in de pil heeft invloed op de concentratie van bepaalde stollingsfactoren. Het gebruik van de pil verhoogt daarom de kans op trombose, de verstopping van een bloedvat door een bloedstolsel. Trombose in de aders komt het meeste voor in de benen. Als een stolsel losschiet, kan dit leiden tot een embolie, een afsluiting van een slagader of ader. Een embolie kan zeer gevaarlijk zijn omdat het weefsel achter een bloedprop geen zuurstof meer krijgt en afsterft, zoals bij een hartinfarct of herseninfarct het geval is. Bij een longembolie sluit een bloedstolsel een kleine longslagader af. De longen werken dan minder efficiënt, waardoor er minder zuurstof in het bloed opgenomen wordt. In zeldzame gevallen heeft een trombose of longembolie een dodelijke afloop.
De kans op trombose is zonder pilgebruik ongeveer 2 per 10.000 vrouwen per jaar. Gebruik van de tweede generatiepil verhoogt deze kans ongeveer 3 keer.[25],[26] Vergeleken met het coronavaccin van AstraZeneca is dat een 150 keer hoger risico op trombose.
Vrouwen met een ernstige erfelijke stollingsafwijking (zogenaamde factor V Leiden) hebben een zes- tot zevenmaal hoger risico op trombose door de pil.[27] Maar vrouwen die én de pil slikken én de variant van de erfelijke stollingsfactor XIII meedragen, hebben zelfs een twintigkeer zo grote kans op een herseninfarct.[28] Ook een hogere leeftijd geeft een hoger risico. Voor vrouwen boven de 35 die de pil slikken loopt dit op tot 1 op 333.[29]
De derde generatiepillen werden gebracht als een verbetering, maar bleken zonder risicofactoren al een vier- tot zevenmaal hogere kans op trombose te geven. Daarom worden derde generatiepillen minder voorgeschreven.[30]
‘Ik was 21 en al een tijdje heel moe en grieperig. Ik werkte op peuterspeelzalen, dus ik dacht eerst dat het van de kinderen kwam. Maar het werd steeds erger. Het voelde alsof ik last had van mijn hart. Ik kreeg haast geen lucht meer. De volgende dag bleek dat ze een longembolie had. Na uitgebreid onderzoek stelden artsen vast dat ze overgevoelig was voor de hormonen uit de pil. Mijn longslagader werd afgekneld door een bloedpropje. Ik kreeg echt geen lucht meer, ik was in levensgevaar. [31]‘
De kans op trombose bij gebruik van de pil wordt ook sterk verhoogd wanneer andere risicofactoren als roken, leeftijd en overgewicht van toepassing zijn. Dat zijn factoren die gemakkelijk te herkennen zijn en hier is eventueel iets aan te doen of je kunt beslissen de pil niet te nemen. Maar van het drager zijn van een van de eerdergenoemde erfelijke aandoeningen hebben jonge vrouwen die aan de pil gaan vaak geen kennis. De schok is dan groot als een gezonde vrouw ineens getroffen wordt door een ernstige trombose.
Psychologische effecten
‘Toen ik zeventien was, ging ik aan de pil. Het lag nu eenmaal voor de hand als je dikke verkering had. Man, wat vond ik het spannend en volwassen. Maar na een maand huilde ik continu, om niks, en wilde niets liever dan bij mijn vader op schoot zitten. Op school werd ik enorm ongemakkelijk, wat ervoor zorgde dat ik afstand nam van mijn vrienden, waarvan ik dacht dat me dat kwalijk werd genomen, waardoor ik nog minder toenadering zocht, en ik weer jankend thuiskwam. Het was een ongelooflijke nare tijd. [32]‘
Testosteron, een mannelijk geslachtshormoon, wordt ook in de eierstokken gemaakt (al is het in veel geringere mate dan in de zaadballen van mannen). Alle geslachtshormonen gezamenlijk en de onderlinge verhoudingen hebben tevens invloed op emotionele zaken, zoals aantrekkingskracht, stress, honger, gedrag, vriendschappen, agressie en hoe je je voelt. De natuurlijke geslachtshormonen werken namelijk ook direct in op de hersengebieden die betrekking hebben op emoties. De aanmaak en werking van cortisol, het stresshormoon dat angst en emoties reguleert, wordt eveneens door de geslachtshormonen beïnvloed.[33] Effecten van het onderdrukken van de geslachtshormonen door pilgebruik kunnen dan ook niet uitblijven, maar pas sinds kort is hier meer duidelijkheid over.
Uit een Deens onderzoek in 2016, bij vrouwen tussen de vijftien en 34 jaar, bleek dat gebruiksters van hormonale anticonceptie 23 procent vaker antidepressiva slikten. Voor tieners tussen de vijftien en negentien jaar bleek dit zelfs 80 procent vaker te zijn.[34]
Ook is er een verband aangetoond tussen pilgebruik op jonge leeftijd en een hoger risico op depressie in de volwassenheid. Dit wijst erop dat de adolescentie een gevoelige periode kan zijn waarin pilgebruik het risico van vrouwen op depressie kan verhogen, zelfs jaren nadat met de pil gestopt is.[35]
De Nederlandse onderzoeker Estrella Montoya stelt: “Het is zo goed als zeker dat de pil inwerkt op de hersenen, op gebieden die belangrijk zijn voor stemming, angsten en plezier. Bij weinig estradiol, zoals bij pilgebruik, zijn de hersengebieden waarmee je angsten onder de duim houdt, minder actief. Weinig testosteron? Dan is het beloningsnetwerk in de hersenen minder actief. Daardoor kan je van iets belonends, zoals een vriendelijke lach of lekker eten, minder plezier ervaren [36]‘In haar boek Je brein aan de pil,[37] beschrijft Sarah Hill, professor in de psychologie, onderzoek over de inwerking op de hersenen en de psychische invloed van pilgebruik. Zij concludeert dat onderdrukking van het natuurlijk hormoonprofiel kan zorgen dat je je een totaal ander mens voelt.
Ze sluit niet uit dat de pil zelfs kan beïnvloeden op welk type mannen vrouwen vallen. Daarnaast kan de pil volgens haar lustgevoelens doven en zo de dynamiek in relaties verstoren. Verder ziet ze een verband tussen de pil en hoe vrouwen reageren op het gezicht van hun partner. Pilgebruik zou volgens haar ook de kans op een latere echtscheiding beïnvloeden.
Vrouwen zeggen weleens dat er een gordijn optrekt als ze stoppen met de pil, dat ze zich een stuk minder ‘vlak’ voelen. Het onderzoek naar deze mogelijke gevolgen van pilgebruik staat momenteel echter nog in de kinderschoenen en zeker niet iedereen ervaart deze effecten, maar ook in de nieuwste richtlijn van de huisartsen wordt hier nu aandacht aan besteed.[38]
Recent onderzoek met MRI-scans heeft aangetoond dat bij vrouwen die de pil slikken de grootte van bepaalde hersendelen, waaronder de hypothalamus, aanzienlijk minder was dan bij vrouwen die de pil niet gebruiken[39] En de hypothalamus is het orgaan dat de hormonen aanstuurt. Wat verkleining van de hypothalamus voor effect heeft op langere termijn, is nog onbekend.
Vrouwen betalen een hoge prijs voor het beheersen van de vruchtbaarheid
We maken ons ongerust over de kunstmatige geslachtshormonen die door mannen gebruikt worden in de sportzaal vanwege alle effecten die ze hebben op hun lichaam. Maar tegelijkertijd krijgen gezonde vrouwen routinematig vrouwelijke geslachtshormonen voorgeschreven en slikken ze die jarenlang, ondanks het verhoogde risico op kanker en trombose, soms met dodelijke afloop en met niet geringe emotionele stoornissen. Als de pil voor mannen deze bijwerkingen zou hebben zou het nooit goedgekeurd worden.
Extra risico’s voor tieners
Geslachtshormonen spelen een enorm belangrijke rol bij alle geslachtsspecifieke ontwikkelingen tijdens de pubertijd en adolescentie, niet alleen in de zichtbare delen van het lichaam, maar dus ook op de hersenen en hebben daarmee grote invloed op de identiteit. De ontwikkeling van de hersenen is meestal pas voltooid op 20-25-jarige leeftijd. Meisjes die net menstrueren, zijn dus nog volop met hun hersenontwikkeling bezig. Sarah Hill raadt af vóór je negentiende of twintigste jaar je hormoonhuishouding te beïnvloeden met de pil en pleit voor meer wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van de pil. In dierstudies is gevonden dat hormonen vooral als de hersenen zich nog ontwikkelen, het gedrag onomkeerbaar kunnen beïnvloeden.
Meisjes die de pil slikken hebben een hogere kans op borstkanker. Daarnaast kunnen botten niet optimaal opbouwen, met een hogere kans op botbreuken op latere leeftijd. Bij pilgebruik is de kans op trombose verhoogd, wat helemaal gevaarlijk is als risicofactoren niet bekend zijn, zoals boven beschreven.
Andere pillen ter voorkoming en afbreking van zwangerschap
Andere hormonale anticonceptiemiddelen
Er zijn ook vrouwen die kiezen voor alternatieve hormonale anticonceptiemiddelen. De anticonceptiepleister en anticonceptiering bevatten ook een oestrogeen en een progestageen. Daarmee zijn ze vergelijkbaar met de combinatiepil voor wat betreft mogelijke bijwerkingen.
Er zijn ook middelen die alleen een progestageen bevatten: de minipil, het hormoonspiraaltje, het implantatiestaafje en de prikpil. Hierbij is er geen stopweek. Een belangrijke bijwerking van deze middelen is dat ze de menstruaties sterk verminderen in hoeveelheid of dat deze zelfs helemaal wegblijft. Dit houdt ook in dat op niet voorspelbare momenten bloedingen kunnen optreden.
Door het ontbreken van oestrogeen, wordt de eisprong minder geremd en is de kans op werking via effect op het baarmoederslijmvlies groter, dus is er mogelijk sprake van een groter abortief effect.[40]
De morning-after pil
Er zijn twee soorten morning-after pil verkrijgbaar. De eerste bestaat uit een hoge dosis van hetzelfde progestageen als die in de meeste anticonceptiepillen aanwezig is (levonorgestrel) en is in te nemen tot 72 uur na de onbeschermde geslachtsgemeenschap. Later is daar nog een andere bijgekomen (EllaOne®) met als werkzame stof ulipristal acetaat. Deze is zelfs nog tot 120 uur (vijf dagen) na de onbeschermde geslachtsgemeenschap werkzaam. De pillen zijn vrij bij de drogist verkrijgbaar en daarvan worden er in Nederland ongeveer 300.000 per jaar verkocht.[41]
De werking van de morning-after pil berust voor een deel op ovulatieremming, maar als de pil wordt ingenomen vanaf de dag voor de eisprong, dus in de meest vruchtbare periode, kan de eisprong niet meer geremd worden. En in het geval dat de eisprong al geweest is, kan deze uiteraard ook niet meer geremd worden. In deze gevallen berust de werkzaamheid op het verhinderen van de innesteling, dan werkt de morning-after pil abortief.[42]
De abortuspil
‘Eerst voelde ik niks, na drie uur begonnen mijn darmen wat te rommelen en daarna werd het heel snel veel erger. Ik kon drie uur lang niet van het toilet komen, ik liep aan alle kanten leeg. Ik voelde me zo ellendig. Ik vervloekte mezelf, ik vervloekte de anticonceptiepil die niet had gewerkt. Drie uur lang zat ik met een emmer (want inmiddels moest ik ook overgeven) kreunend, huilend en bibberend op het toilet. Ik had in mijn leven nog nooit zoveel buikpijn gehad en wist niet meer hoe ik moest zitten of staan. [43]‘
Ondanks anticonceptie kun je toch zwanger raken. Dat dit nogal eens voorkomt, blijkt uit gegevens voor redenen van abortus. Zestig tot zeventig procent van de vrouwen die voor een abortus komt, geeft aan dat de ongewenste zwangerschap optrad ondanks anticonceptiegebruik, waarvan de helft op conto van de pil.[44]
Om deze zwangerschap af te breken kan tot negen weken na de laatste menstruatie de abortuspil genomen worden, als een vorm van chemische abortus. Dat de zwangerschap niet verder dan negen weken gevorderd is, moet met echografie worden vastgesteld. De abortuspil is niet één pil maar een behandeling met twee verschillende stoffen, twee dagen na elkaar in te nemen. De eerst in te nemen pil, mifepriston, is een antiprogesteron middel, dat het natuurlijk progesteron, wat nodig is om een zwangerschap in stand te houden, verdringt. Daardoor komt het kindje los. Na twee dagen moet een ander middel genomen worden, een prostaglandine, waardoor de baarmoeder samentrekt en het kindje uitgedreven wordt.
De abortuspil is geen eenvoudig en onschuldig middel. Je doodt menselijk leven en het is niet zonder risico. In de bijsluiter staat dan ook dat het belangrijk is om toegang te hebben tot de juiste medische zorg in geval zich een noodsituatie voordoet en daarom moet de vrouw in de buurt van het behandelcentrum blijven.[45]
Voordat de abortuspil mag worden gebruikt moet eerst een buitenbaarmoederlijke zwangerschap uitgesloten worden, want in dat geval werkt de abortuspil niet en is een medische ingreep nodig.
‘Na uren huilend op de grond te hebben gelegen in de wachtkamer van de zwangerschapskliniek, tussen alle andere hoogzwangere vrouwen, bevestigde een scan waar ik al bang voor was: de abortus was mislukt, en geclassificeerd als ‘incompleet’. Een incomplete abortus betekende niet dat je gewoon de pillen neemt zoals het hoort, en het abortus-proces om wat voor reden dan ook niet in gang wordt gezet; het betekent dat dit proces wél is gelukt, maar dat het lichaam er niet in is geslaagd om alle resten zwangerschapsweefsel te verwijderen.[46]’
Enorme krampen en zwaar bloedverlies komen vaak voor bij het gebruik van de abortuspil. De bloeding kan langdurige aanhouden. In enkele gevallen is bij ernstige bloeding chirurgische verwijdering van de baarmoeder nodig. In zeldzame gevallen kan er een dodelijk verlopend shocksyndroom optreden als gevolg van een bepaalde bacterie. Bloeding is echter op geen enkele wijze een bewijs dat de zwangerschap is beëindigd, omdat bloeding meestal ook optreedt als de behandeling mislukt. De niet-verwaarloosbare mogelijkheid dat de zwangerschap toch in stand blijft (4,5 tot 7,8% van de gevallen), maakt een controlebezoek verplicht om middels opnieuw een echo te controleren of de chemische abortus voltooid is. Is dat niet het geval dan is er alsnog een curettage nodig om volledige abortus te bereiken. Een zogenaamde ‘do it yourself abortus’, wat betekent dat zonder medisch toezicht de pillen worden ingenomen, kan dan ook vreselijke gevolgen hebben. Ook is dan niet te controleren of de pillen wel vrijwillig worden ingenomen, waardoor misbruik mogelijk is.[47]
De abortuspilremmer
Na inname van de abortuspil kan de spijt soms toeslaan en het besef doordringen, dat je het kindje toch wilt houden. Als de vrouw de eerste pil heeft ingenomen, maar nog niet begonnen is aan de medicatie voor de volgende dagen, komt zij in aanmerking voor de abortuspilstopper. Dat is een kuur die ervoor zorgt dat de zwangerschap in meer dan de helft van de gevallen toch behouden blijft.
De abortuspilremmer bestaat uit het geneesmiddel progesteron. Dit was namelijk juist door inname van de eerste pil van de abortuspil uitgeschakeld en dit is nodig om de zwangerschap in stand te houden. Dit progesteron is een veilig middel dat veelvuldig wordt gebruikt bij vrouwen met een grote kans op een miskraam. Door de pillen van de tweede dag niet te nemen en zo snel mogelijk (in ieder geval binnen 72 uur) met de abortuspilstopper te starten en hier tot de veertiende zwangerschapsweek mee door te gaan, kan het kindje tot in 65 % van de gevallen gered worden.[48]
Invloed op het milieu
De hormonen in de pil worden weer uitgescheiden en komen via het riool bij de waterzuivering. De rioolwaterzuivering slaagt er niet in om alle vrouwelijke hormonen in het afvalwater af te breken, waardoor oestrogenen weer het milieu instromen. Synthetische hormonen kunnen al bij zeer lage concentraties actief zijn. Oestrogeen uit de pil is bijvoorbeeld tien keer zo actief als het natuurlijke vrouwelijke oestrogeen.[49] Hormoonverstorende effecten in het watermilieu zijn duidelijk en veelvuldig aangetoond. Zo bleek er vervrouwelijking op te treden bij mannelijke vissen. Wat dit betekent voor mens en milieu is nog onbekend. Effecten van blootstelling aan hormoonverstorende stoffen tijdens gevoelige levensfasen worden soms pas zichtbaar in een latere levensfase of in volgende generaties.[50],[51],[52]
De pil past niet in een duurzame en gezonde leefstijl, maar wat dan wel?
Er is een alternatief voor het innemen van de pil. Dit alternatief vergt samenwerking van beide partners, met name op het gebied van zelfbeheersing. Geen ‘birth control’, maar ‘self control’. Dit alternatief kent geen bijwerkingen en wordt ook wel ‘de natuurlijke vruchtbaarheidsmethode of ‘Natural Family Planning’ (NFP) genoemd’. NFP is gebaseerd op de wetenschap dat zaadcellen maximaal vijf dagen overleven in de crypten van de baarmoederhals en dat een eicel maar 12-18 uur te bevruchten is. Een vrouw is dus vruchtbaar in de week voor de eisprong tot ongeveer een dag na de eisprong. Als men in deze periode geen gemeenschap heeft, is zwangerschap onmogelijk. Om vast te stellen wanneer de vruchtbare periode valt, zijn er verschillende mogelijkheden.
De methode Billings maakt gebruik van het feit dat rond de eisprong het slijm in de baarmoederhals dunner is. Men kan er ‘draden’ van trekken, zoals met het wit van een rauw ei. Dit is gemakkelijk zelf vast te stellen. Hiermee is zelfs te bepalen wanneer een vrouw weer vruchtbaar wordt na een zwangerschap.
De sympto-thermale methode, zoals Sensiplan, is ook gebaseerd op de waarnemingen aan het baarmoederhalsslijm, maar maakt tevens gebruik van de lichaamstemperatuur van de vrouw: na de eisprong gaat de lichaamstemperatuur met iets omhoog. Door dagelijks de temperatuur op te nemen heeft men een extra check op het moment van de eisprong.
Informatie over Sensiplan: www.sensiplan.nl
[1] Pharmaceutisch Weekblad, Jaargang 155 , 29 mei 2020
[2] Raad van Europa, Parlementaire Assemblee, Empowering women: promoting access to contraception in Europe. http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-EN.asp?fileid=25012&lang=en
[3] http://nl.fibroidsconnect.com/wat-zijn-fibromen/het-vrouwelijke-voortplantingssysteem/hormonen-en-de-vrouwelijke-cyclus/
[4] https://biologielessen.nl/index.php/evolutie/124-havo-bb-lessen/voortplanting
[5] Wat doen de hypofyse en hypothalamus met je hormoonhuishouding (https://www.cyberpoli.nl/craniofaryngeoom/faq/1333
[6] Sarah Hill, je brein aan de pil. Nijgh en van Ditmar 2019. EAN 9789038805337
[7] https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-anticonceptie?tmp-no-mobile=1
[8] ER Montoya, PA Bos (2017). How Oral Contraceptives Impact Social-Emotional Behavior and Brain Function. Trends in Cognitive Sciences
[9] https://www.simpto.nl/menselijk-lichaam/baarmoeder/
[10] John Wilks. The impact of the pill on implantation factors-new research findings. Ethics and Medicine, 16.1, 2000
[11] Walter J. Larimore. The abortifacient effect of the birth control pill and the principle of the double effect. Ethics and Medicine, 16.1, 2000
[12] Ian Milsom, Tjeerd Korver. Ovulation Incidence With Oral Contraceptives: A Literature Review, J Fam Plann Reprod Health Care 2008 Oct;34(4):237-46
[13] R. Nelson. Steroidal oestrogens added to list of known human carcinogens. The Lancet, 2002;360: 2053
[14] WHO- IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans Volume 91
[15] Mørch LS, Skovlund CW, Hannaford PC, et al. Contemporary hormonal contraception and the risk of breast cancer. New England Journal of Medicine 2017; 377(23):2228-2239
[16] Collaborative Group on Hormonal Factors in Breast Cancer. Breast cancer and hormonal contraceptives: collaborative reanalysis of individual data on 53,297 women with breast cancer and 100,239 women without breast cancer from 54 epidemiological studies. Lancet 1996; 347(9017):1713–1727
[17] https://www.natuurlijklinda.nl/leveradenomen/
[18] TJM Teeuwen, T.J.M. Ruers, Th. Wobbes, Het leverceladenoom, een tumor bij veelal jonge vrouwen, NTVG 17-06-2007
[19]AW Hsing AW, RN Hoover, JK McLaughlin et al. Oral contraceptives and primary liver cancer among young women. Cancer Causes Control 1992;3:43-48
[20] https://www.natuurlijklinda.nl/leveradenomen/
[21] Suleyman Guven et.al.The underlying cause of cervical cancer in oral contraceptive users may be related to cervical mucus changes. Medical Hypotheses Volume 69, Issue 3, 2007, Pages 550-552
[22] J. Green et al. Cervical cancer and hormonal contraceptives: collaborative reanalysis of individual data for 16573 women with cervical cancer and 35509 women without cervical cancer from 24 epidemiological studies. Lancet 2007; 370:1609-21
[23] J. Smith et al. Cervical cancer and use of hormonal contraceptives: a systematic review. Lancet 2003; 361: 1159-67
[24] Jamie A Ruffing et al. The influence of lifestyle, menstrual function and oral contraceptive use on bone mass and size in female military cadets. Nutrition & Metabolism 2007, 4:17
[25] Stegeman BH, De Bastos M, Rosendaal FR, Van Hylckama Vlieg A, Helmerhorst FM, Stijnen T, et al. Different combined oral contraceptives and the risk of venous thrombosis: Systematic review and network meta-analysis. BMJ 2013;347:f5298.
[26] Linda.nl – Emma kreeg herseninfarct door de pil -6 november 2018. https://www.linda.nl/nieuws/interview/herseninfarct-emma-schuldgevoel/
[27] E F W van Vlijmen, Combined Oral Contraceptives, Thrombophilia and the Risk of Venous Thromboembolism: A Systematic Review and Meta-Analysis J Thromb Haemost 2016 Jul;14(7):1393-403
[28] D. Martijn O. Pruissen et.al.Coagulation factorXIII gene variation, oralcontraceptives, and risk of ischemic stroke. Blood.2008;111:1282-1286
[29] Risico trombose voor vrouwen boven de 35 die de pil slikken loopt op tot 1 op 333 – Radar – het consumentenprogramma van AVROTROS, geraadpleegd 28 april 2021
[30] JM Kemmeren et al. Third generation oral contraceptives and risk of venous thrombosis: meta-analysis. BMJ 2001;323:1-9.
[31] Nooit mee aan de pil -Ik was er bijna niet meer geweest. RTL nieuws 29 maart 2018 https://www.rtlnieuws.nl/magazine/artikel/4132041/nooit-meer-aan-de-pil-ik-was-er-bijna-niet-meer-geweest
[32] https://www.elle.com/nl/beauty-health/health/a30269840/anticonceptie-pil-sarah-hill/
[33] ER Montoya, PA Bos (2017). How Oral Contraceptives Impact Social-Emotional Behavior and Brain Function. Trends in Cognitive Sciences.
[34] CW Skovlund et.al. Association of Hormonal Contraception With Depression, JAMA Psychiatry, 2016;73(11):1154-1162
[35] Ch Anderl et.al. Oral contraceptive use in adolescence predicts lasting vulnerability to depression in adulthood, 28 August 2019, the Journal of child psychology and Psychiatry
[36] ER Montoya, PA Bos (2017). How Oral Contraceptives Impact Social-Emotional Behavior and Brain Function. Trends in Cognitive Sciences
[37] Sarah Hill, je brein aan de pil. Nijgh en van Ditmar 2019. EAN 978903880533
[38] https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-anticonceptie?tmp-no-mobile=1
[39] RSNA Press Release Study Finds Key Brain Region Smaller in Birth Control Pill Users Released: December 4, 2019. https://press.rsna.org/timssnet/media/pressreleases/14_pr_target.cfm?ID=2136
[40] Ian Milsom, Tjeerd Korver. Ovulation Incidence With Oral Contraceptives: A Literature Review, J Fam Plann Reprod Health Care 2008 Oct;34(4):237-46
[41] Morningafterpiladvies.nl. https://morningafterpiladvies.nl/wat-is-de-morning-after-pil
[42] Mozzanega B, et al. Eur J Contracept Reprod Health Care’ 2019
[43] ‘De abortuspil? Echt een heel heftige ingreep!’ De Telegraaf 07 sep. 2016 in VROUW
[44] Evaluatie Wet afbreking Zwangerschap 2005
[45] Productinformatie Sunmedabon https://www.geneesmiddeleninformatiebank.nl/ords/f?p=111:3::SEARCH:NO::P0_DOMAIN,P0_LANG,P3_RVG1:H,NL,106099
[46] Rose Stokes, Wat er gebeurt als je abortus mislukt? Vice, 21 augustus 19
[47] https://www.parool.nl/amsterdam/om-van-e-dwong-vriendin-tot-abortus-omdat-hij-geen-jongen-wilde~b5024ea9/
[48] Schreeuw om Leven, er is hulp, www.erishulp.nl
[49] AD Vethaak et al. Estrogens and xeno-estrogens in the aquatic environment of the Netherlands. Occurrence, RIZA/RIKZ-report no. 2002.001
[50] Stowa 2014 MICROVERONTREINIGINGEN in het water | een over zicht.
[51] LOES: Landelijk onderzoek oestrogene stoffen in beeld. Ministerie van verkeer en waterstaat 2002
[52] ICBR (2011a). Evaluatierapport oestrogenen. Internationale Commissie ter Bescherming van de Rijn (ICBR), Koblenz. Rapportnummer 186
© One of Us Nederland
Comments are closed.